صوت شناسی مقدمه ای بر بحث های جدی در موسیقی است. صوت و عوامل صوتی عامل پدید آورنده موسیقی هستند. در این مقاله برای شما آموزش جامع صوت شناسی در موسیقی را جمع آوری کرده ایم. همراه ای ویولن باشید.
صوت شناسی چیست ؟
صوت به معنای ارتعاش جسم است که در حالت های جامد – مایع – گاز و پلاسما حرکت و انتقال می یابد.
(لازم به ذکر است که پلاسما حالت چهارم ماده است)
پلاسما در مهتابی ها و لامپ های کم مصرف (بخار جیوه به صورت پلاسما) وجود دارد.
صدا (صوت), پدیده ای است که انسان آن را به یاری دستگاه شنوایی خویش درک می کند , در نتیجه ارتعاش یک جسم تولید می شود.
صوت در محیط مادی مانند هوا یا آب به صورت موج انتشار می یابد و به گوش ما می رسد و ما در دستگاه شنوایی مان آن را با فعل و انفعال فیزیولوژیک درک می کنیم.
تقسیم بندی اصوات از نظر کارایی در صوت شناسی:
اصوات از نظر کارایی و تفاوت ها در نظم به سه دسته نویز – زبان و موزیک تقسیم می شوند که در ادامه ویژگی و تفاوت هر یک را بررسی می کنیم.
1. Vioce یا Noise یا نوفه:
به هرگونه صداهای تکرار شونده و بی معنی ویس, نویز یا نوفه گفته میشود.
برای مثال صدای راه رفتن – بوق ماشین ها – تصادف – جیرجیرک در صورت تکرار مکرر ناخوشایند و نویز است.
نویز در زبان فارسی به کلمه ” نوفه ” به معنای صدای ناخوشایند نیز گفته می شود.
اصوات نویز از همان ابتدا آزار دهنده هستند. این گروه از اصوات ریتیمیک و منظم نیستند.
برای درک بیشتر این موضوع میتوان اضافه کرد که هر صدای غیر عادی در این دسته می گنجد. اما اصولا در دنیایی به عجیبی جهان روبه رویمان , غیر عادی یعنی چی؟
2. language :
زبان وسیله ارتباط بین انسان هاست که در دسته دوم صوت شناسی اصوات قرار میگیرد.
از ویژگی های زبان یا language این است که نیاز به آموزش مستقیم ندارد, باعث به وجود آمدن ارتباط انسانی می شود و یادگیری آن در سنین پایین خیلی سریعتر و آسان تر خواهد بود.
3. music :
موزیک ها و موسیقی ها تماما در دسته سوم جای میگیرند. موزیک دارای بار عاطفی است. مانند لالایی ها و سرود ها که در ذهن مخاطب خاطره را ایجاد میکند.
موزیک , پریودیک – دوره ای یا منظم است و به همین دلیل قابل رسم در اشکال موج است.
صدای قلب مادر برای کودک در دوران جنینی یک صدای ریتمیک و موزیک است.
تقسیم بندی اصوات از نظر فرکانس در صوت شناسی :
اصوات از نظر فرکانس به سه دسته فرو صوت – معمولی و فرا صوت تقسیم میشنوند .
1. فروصوت :
اصواتی که با نام sub sonic شناخته می شوند و محدوده فراکانس آنها کمتر از 20 هزار هرتز است.
f<20 HZ
2. معمولی :
در صوت شناسی اصواتی که فرکانس آنها بین 20 تا 20K باشند را معمولی میگویند.
3. فراصوت :
اصواتی که به نام Ulto sonic شناخته می شوند و فرکانس آنها کمتر از 20k است را فراصوت می نامیم. مانند سونوگرافی
f>20k
حرکت موجی انتشار صدا در دسته موزیک دارای مشخصه های زیر است:
1. بسامد
تعدادی حرکت نوسانی را در مدت زمانی معین بسامد می نامند.
(هر حرکت کامل نوسانی “تناوب” نامیده می شود).
اگر زمان اندازه گیری نوسان ها یک ثانیه باشد, تعدادشان با واحد هرتز (HZ) مشخص می شود.
هرقدر بسامد صدا بیشتر باشد = صدای حاصل زیر تر شنیده می شود.
هرقدر بسامد صدا کمتر باشد = صدای حاصل بم تر شنیده می شود.
2. طول موج
در مبحث صوت شناسی موسیقی هر جسم مرتعش با تناوب کامل را در مدت زمان معین طول موج میگویند.
طول موج را با واحد (m) اندازه می گیرند. این طول در واقع تجسم دیگری از بسامد است.
هرقدر سیم مرتعش شده کوتاه تر باشد = صدای حاصل زیر تر شنیده می شود.
هرقدر سیم مرتعش شده بلند تر باشد = صدای حاصل بم تر شنیده می شود.
3. دامنه
حداکثر مسافتی که جسم مرتعش از نقطه تعادل خود(در وسط) به دو طرف (اوج یا عمق) طی می کند را دامنه می گویند.
هرقدر دامنه صدا بلندتر باشد = صوت شدید تر است.
هرقدر دامنه صدا کوتاه تر باشد = صدا ضعیف تر است.
4. شیوش – طنین یا رنگ صوتی :
شیوش در صدای انسان حتی زمانی که صحبت می کند نیز وجود دارد.
به دلیل وجود شیوش است که میتوانیم صدای اقوم و آشنایان را – حتی در حالتی که آنها را نمی بینیم – از یکدیگر تشخیص دهیم.
شیوش یا رنگ صوتی در مبحث صوت شناسی در شکل موج منحنی تاثیر می گذارد.
شکل موج در صدای حاصل از ویولن و پیانو با یکدیگر فرق دارد و این همان رنگ صوتی است.
مشخصه های صوت از نظر موسیقیایی :
صدا, از نظر یک موسیقی دان, دارای مشخصه های زیر است: نواک – دیرند – شدت – شیوش
1. نواک یا pitch :
منظور از نواک یا pitch در مشخصات صوت در موسیقی زیر و بمی صداست. مثلا میدانیم صدای اصلی مردان از صدای زنان یا کودکان “کلفت تر” و بم تر است و صدای کودکان نسبت به صدای مردان “نازک” تر و زیرتر است.
به طور کلی سیم های کوتاه تر زیر تر و سیم های بلند تر بم تر هستند.
همچنین لوله صوتیِ سازی مانند فلوت یا نی هرقدر درازتر باشد, صوت حاصل بم تر است.
لازم به ذکر است که در خط موسیقی , نشانه ای که نواک به یاری آن نموده می شود, حامل نام دارد.
2. دیرند یا Duration :
به عبارت ساده میتوان دیرند را به کشش هر نت و صدا تعریف کرد.
دیرند یعنی ‘زمانی’ که هر صدای موسیقایی ادامه می یابد. روشن است که یک آهنگ موسیقی از صداهایی تشکیل شده که غالبا ارزش های متفاوت زمانی دارند, یعنی بعضی کوتاه تر و بعضی کشیده ترند.
مثلا اگر آرشه را مدت درازی روی سیم ویولن یا کمانچه بکشیم, صدای حاصل البته کشیده تر از صدایی است که با کشیدن آرشه به مدتی کمتر پدید می آید.
در خط موسیقی, دیرند های متفاوت اصوات را با شکل هایی مشخص نشان می دهند که به آنها نت می گوییم.
3. شدت :
صداهای موسیقی ممکن است نسبت به یکدیگر ضعیف تر یا قوی تر باشند. مثلا اگر با مضراب مخصوص سنتور, یک بار با ملایمت و بار دیگر به قوت روی سیم ساز ضربه بزنیم , صدای دومی شدیدتر از صدای اولی خواهد بود.
در خط موسیقی برای نشان دادن مقدار شدت نت ها نشانه هایی (غالبا به صورت حروف) به کار می روند.
4. طنین و رنگ :
رنگ صوتی هر ساز با ساز دیگر متفاوت است و از طریق همین ویژگی است که صدای سازها از هم تفکیک می شود.
رنگ صوت در صدای انسان ها نیز متفاوت است و به همین علت میتوان صدای دوستی را از صدای دیگری بازشناخت.
برای مطالعه مقالات بیشتر در زمینه تئوری موسیقی میتوانید از این قسمت اقدام کنید.