کلید در موسیقی چیست؟

معمولاً موسیقی با استفاده از خطوط حامل یا staff ( پنج خط افقی که روی آن نت های موسیقی نهفته است) علامت گذاری می شود. در این مقاله شما را با مفهوم کلید در موسیقی آشنا خواهیم کرد.

خطوط و فاصله بین خطوط ، نقاط متفاوتی را نشان می دهند که به طور کلی در مطلبی درباره خطوط حامل یا staff توضیح داده شده است.
ما از کلید ها در موسیقی استفاده می کنیم تا بگوییم کدام نت با کدام خط مطابقت دارد.

متداول ترین کلید ها در موسیقی “کلید سل “و “کلید فا” هستند.

ریشه کلمه clef یا کلید در موسیقی :

clef (به معنای کلید) و یک کلمه فرانسوی است.
کلید یک نماد موسیقی است که برای نشان دادن زیر یا بمی نت های موسیقی استفاده می شود.

کلید یا clef به منظور چه کاربردی است؟

کلیدها برای شناختن نام نت های موجود بر روی خطوط حامل استفاده می شوند.
اگر کلید ها در موسیقی نبود, امکان اجرای بی نقض نت ها وجود نداشت و موسیقی , هرگز به وسعت امروز نمیرسید.
کلید های مختلف به ما این امکان را می دهند که بتوانیم به راحتی منظور آهنگساز را متوجه شویم.
کلید در موسیقی در اول هر خط حامل بر روی خطوط قرار میگیرد.
با توجه به مکان قرار گرفتن روی, هر کلید یک نام مخصوص به خود خواهد داشت.

انواع کلید ها در موسیقی :

در نت نویسی موسیقی مدرن , سه نوع کلید استفاده میشود. اما در کل شش کلید مختلف در نت نویسی وجود دارد که در این مقاله تک تک آنها را بررسی خواهیم کرد.

1- کلید سل در موسیقی – Treble Clef

امروزه پرکاربرد ترین کلید در موسیقی کلید سل یا Clef G یا Treble Clef می باشد.

زمانی که کلید سل روی خط دوم از خطوط حامل قرار میگیرد, به آن کلید سل یا کلید تریبل گفته میشود.
این کلید , تنها کلید سلی است که مورد استفاده قرار میگیرد و به آن کلید سل خط دوم هم می گویند.
کلید سل همیشه روی خط دوم قرار میگیرد.
نتیجه گیری = خط دوم نت سل است.
این به این معنی است که با شروع از نت سل می توانیم نت های بعدی را با استفاده از توالی ” سل – لا – سی – دو – ر – می – فا – سل ” بفهمیم که در شکل زیر مشاهده می شود.

از جمله سازهایی که از کلید سل استفاده میکنند شامل :

ویلن، فلوت، ابوا، هورن انگلیسی، خانواده کلارینت، خانواده ساکسفون، هورن، ترمپت، کرنت، یوفونیوم (و گاهی باریتون)، ویبرافون، سیلافون، ماندولین، ریکوردر و گیتار استفاده می‌کنند.

کلید سل به مرور زمان شامل تغییراتی شده است که در تصویر بالا مشاهده میکنید.

همچنین می توانید در شکل زیر نحوه آموزش کشیدن کلید سل را نیز مشاهده کنید:

دو روش برای کشیدن کلید سل وجود دارد که به دلخواه میتوانید از یکی از آنها استفاده کنید:

در آخرین بخش از کلید سل میخواهیم دست خط موزیسین های بزرگ در کلید سل را به شما نشان دهیم :

نکته : کلید ویلن فرانسه – French violin clef

وقتی کلید تربل روی اولین خط حامل قرار می‌گیرد، به آن کلید ویلن فرانسوی می‌گویند.

این کلید دیگر استفاده نمی‌شود.
سابقاً، از آن برای فلوت و ویلن استفاده می‌شد، مخصوصاً در قطعاتی که در قرن هفدم و هجدهم در فرانسه انتشار یافته‌است.

نوع قرارگیری آن نام نت‌ها را روی حامل درشرایطی همانند کلید باس قرار می‌داد، در حالی که دو اکتاو بالاتر صدا می‌داند.

2- کلیدهای فا – F clefs

کلیدهای فا شامل جهار دسته کلید می باشد.
کلید فا شامل : کلید باس (فا خط چهارم) – کلید باریتون (فا خط سوم) – کلید باس پایین (فا خط پنجم)

A) کلید باس (فا خط چهارم) – Bass clef

وقتی علامت کلید فا روی خط چهارم از حامل قرار بگیرد, نت نویسی با کلید باس خواهد بود.

متداول ترین کلید مورد استفاده بعد از سل , فای خط چهارم است که به آن کلید فا هم میگویند.
نتیجه گیری = خط چهارم نت فا است.
این به این معنی است که با شروع از نت فا می توانیم نت های بعدی را با استفاده از توالی ” فا- سل – لا – سی – دو – ر – می – فا ” بفهمیم که در شکل زیر مشاهده می شود.

از جمله سازهایی که از کلید سل استفاده میکنند شامل :

ویلن سل، یوفونیوم، کنتر باس، کیتار باس، باسون، کنتر باسون، ترومبون، باریتون، توبا و تیمپانی استفاده می‌شود.

کلید سل به مرور زمان شامل تغییراتی شده است که در تصویر بالا مشاهده میکنید.

همچنین می توانید در شکل زیر نحوه آموزش کشیدن کلید سل را نیز مشاهده کنید:

B) کلید باریتون (فا خط سوم) – Baritone clef

وقتی کلید فا روی خط سوم قرار گیرد، کلید بارتون نامیده می‌شود.
این کلید دیگر مورد استفاده نمی‌باشد.
در قدیم از آن برای نوشتن بخش باریتون در موسیقی آوازی استفاده می‌شده‌است.

C) کلید باس پایین (فا خط پنجم) – Sub-bass clef

وقتی کلید فا روی خط پنجم قرار می‌گرفت، به آن کلید باس پایین گفته می‌شد. نت‌خوانی این کلید مانند کلید تربل بوده، اما در حقیقت نتها دو اکتاو پایین‌تر بودند.

این کلید دیگر مورد استفاده نیست.
در قدیم ، از آن برای نوشتن بخش‌های پایین باس استفاده می‌شد (برای مثال در کارهای Heinrich Schütz و Johannes Ockeghem ).

3- کلیدهای دو – C clefs

کلیدهای دو شامل پنج دسته کلید می باشد.
کلید دو شامل : کلید سپرانو (دو خط اول) – کلید متسو سوپرانو (دو خط دوم) – کلید آلتو (دو خط سوم) – کلید باریتون (دو خط پنجم)

A) کلید سپرانو (دو خط اول) – Soprano clef

هنگامی که کلید دو بر روی خط اول حامل قرار بگیرد, به آن کلید سوپرانو یا دوی خط اول میگویند.
این نوع نت نگاری با کلید سوپرانو از بین رفته است.
قبلا برای نت نویسی بخش آوازی در خط های سوپرانو از این کلید استفاده میشد.

B) کلید متسو سوپرانو (دو خط دوم) – Mezzo-soprano clef

هنگامی که کلید دو بر روی خط دوم حامل قرار بگیرد, به آن کلید متسو سوپرانو یا دوی خط دوم میگویند.
این نوع نت نگاری با کلید متسو سوپرانو از بین رفته است.
قبلا برای نت نویسی بخش آوازی در خط های متسو سوپرانو از این کلید استفاده میشد.

C) کلید آلتو (دو خط سوم) – کلید ویولا – Alto clef

هنگامی که کلید دو بر روی خط سوم حامل قرار بگیرد, به آن کلید آلتو یا دوی خط سوم میگویند.

کلید آلتو به نام کلید ویولا نیز شناخته می شود زیرا ساز ویولا با این کلید نت نویسی میشود.

کلید آلتو متداول ترین کلید در میان کلید های دو می باشد.
نتیجه گیری = خط سوم نت دو است.
این به این معنی است که با شروع از نت دو می توانیم نت های بعدی را با استفاده از توالی ” دو – ر – می – فا- سل- لا – سی- دو ” بفهمیم که در شکل زیر مشاهده می شود.

ساز های نت نویسی با این کلید :
ویولا ، ویولا دیامور ، ویولا دا گامبا ، ترومبون آلتو و ماندولا

نمونه رایج آن در کارهای سرگئی پرکفیف (Sergei Prokofiev) برای نت‌نویسی هورن انگلیسی، در سمفونی‌هایش می‌باشد.
گاهی برای موسیقی کیبرد نیز در زمان‌های گذشته‌استفاده شده‌است.
(کارهای برامس (Brahms) برای ارگ، جان کیج در Dream for Piano)

همچنین می توانید در شکل زیر نحوه آموزش کشیدن کلید دو را نیز مشاهده کنید:

D) کلید تنور (دو خط چهارم) – Tenor clef

هنگامی که کلید دو بر روی خط چهارم حامل قرار بگیرد, به آن کلید تنور یا دوی خط چهارم میگویند.

سازهای نت نویسی با این کلید:

در اکتاو های بالای ساز های باسون ، ویولن سل ، یوفانیوم ، باس دوبل و ترومبون استفاده می شود.

در قدیم , از آن برای بخش تنور در موسیقی آوازی استفاده می‌شد اما مدت زیادی است که وقتی به تنهایی نوشته می‌شود با اکتاو کلید تربل و وقتی با باس در یک کلید نوشته می‌شود، با کلید باس جایگزین شده‌است.

کنتر باس یک اکتاو پایینتر از چیزی که نوشته می‌شود صدا می‌دهد.

E) کلید باریتون (دو خط پنجم) – Baritone clef

هنگامی که کلید دو بر روی خط پنجم حامل قرار بگیرد, به آن کلید باریتون یا دوی خط پنجم میگویند.
همانند کلید فای خط سوم، که هر دو دقیقاً یکی بودند.
به دلیل این برابری، این کلید به ندرت در گذشته‌استفاده می‌شده؛ و بجای آن کلید باریتون فا استفاده میشد.

4- کلیدهای اکتاو – Octave clefs

با شروع قرن ۱۸ از کلید تریبل برای سازهایی که یک اکتاو بمتر صدا می‌دهند استفده شد.
مانند گیتار؛ همچنین برای صدای تنور نیز استفاده شد.

کلید تریبل با علامت اکتاو پایین آن، به این معنی بود که نت نوشته شده یک اکتاو پایین‌تر صدا خواهد داد.
کلید تنور واقعی عموماً در موسیقی آوازی مورد استفاده قرار نگرفته، این کلید تریبل “اکتاو شده” کلیدد تنور نامیده می‌شد.
کلید مشابهی بعضی اوقات برای هورن باریتنون مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در بعضی نسخه‌ها، برای همین منظور از کلید تریبل دوبله شده -دو کلید سل که روی هم قرار می‌گرفتند- استفاده می‌شد.

در قسمت دیگر جریان، کلید تربل با یک ۸ بالای آن برای پیکولو؛ penny whistle، رکوردر سپرانو و بقیه بخش‌های سازهای بادی-چوبی در محدوده صوتی بالا (به‌شکل غیر معمول) به عنوان «کلید سوپرانینو» نامیده می‌شد.

5- کلید خنثی – کوبه ای کلید – Neutral clef

کلید خنثی یا کوبه‌ای کلید به آن شکل که با کلیدهای فا، سل و دو برخورد می‌شود، نیست.

آن یک قرارداد ساده است که نشان می‌دهد که هر یک از خطوط و بین خطوط حامل به ساز کوبه‌ای مربوط است که دارای صدای معینی نیست.

به استثنای خروجی تعدادی کیت‌های-درام عمومی و کوبه‌ای مارش، محل‌های مربوط به خطوط و میان خطوط برای سازها استاندارد نشده‌اند، پس اساساً قرارداد یا علامتی بالای حامل برای نشان دادن چیزی که باید نواخته شود لازم است.
سازهای کوبه‌ای که دارای صوت معیین هستند از کلید خنثی استفاده نمی‌کنند، و تیمپانی(نت‌نویسی در کلید فا) و کوبه‌ای‌های مضرابی (نت‌نویسی در کلید تربل یا حامل عمومی) معمولاً در خطوطی بغیر از کوبه‌ای‌های غیرقابل کوک نت‌نویسی می‌شوند.

بخش‌های با کلید خنثی همیشه پنج خط ندارد.

عموماً، سازهای کوبه‌ای فقط یک خط داشته، همچنین ترکیبات دیگر نیز می‌توانند استفاده شوند.

کلید خنثی گاهی وقتی سازهای غیر کوبه‌ای تکنیک‌های فاقد صوت معین را می‌نوازند نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد،
مانند ضربه زدن در بدنه ویلن، ویلن سل یا گیتار آکوستیک یا وقتی گروه کر دست می‌زند، پا می‌کوبد یا داد می‌زند، اما بیشتر اوقات ریتم را با X در سازهای نرمال با شرحی بالای آن برای اجرای مناسب، مشخص می‌کنند.

6- تبلچر – Tablature

برای گیتار و دیگر سازهای پرده‌دار، نت‌نویسی به‌شکل تبلچر در محل عادی نتها ممکن است.

در این صورت، علامت TAB به جای کلید نوشته می‌شود.
تعداد خطوط حامل لزوماً پنج عدد نیست: یک خط برای هر سیم ساز (چون، برای گیتار استاندارد شش سیمه، شش خط و برای باس سنتی پنج خط لازم است) در نظر گرفته می‌شود.
اعداد روی خطوط نشان می‌دهد که کدام پرده روی سیم باید اجرا شود.
نشانه ،TAB همانند کلید کوبه‌ای، در حقیقت یک کلید نیست، بلکه ترجیحاً نشانه‌ای است که به جای کلید مورد استفاده قرار می‌گیرد .

همه آنچه درمورد کلید در موسیقی گفته شد: